Nga Aurenc Bebja*, Francë – 18 Shkurt 2024
“Il Popolo Romano” ka botuar, të shtunën e 9 tetorit 1920, në ballinë dhe faqe n°2, intervistën ekskluzive asokohe me Faik Bej Konicën në Romë, në lidhje me kërkesën për kredi nga qeveria shqiptare te shqiptarët e Amerikës nëpërmjet ndërhyrjes së “Vatrës”, të cilën, Aurenc Bebja, nëpërmjet blogut të tij “Dars (Klos), Mat – Albania”, e ka sjellë për publikun shqiptar:
Situata e vërtetë shqiptare
Burimi: Il Popolo Romano, e shtunë, 9 tetor 1920, ballinë
Qeveria shqiptare duket se po hyn në një periudhë telashesh për fakte të ndryshme, ku kryesori është shterimi i thesarit publik. Duke shteruar të gjitha të ardhurat nga doganat, të dhjetat, taksat e ndryshme dhe shumat e paguara për kredinë e brendshme pak a shumë të detyruar, arkat e shtetit tashmë janë bosh dhe zyrtarët dhe xhandarët nuk kanë marrë asnjë rrogë prej dy muajsh. Për këtë qëllim, qeveria e Tiranës dërgoi një nga të besuarit e saj në Shtetet e Bashkuara të Amerikës për të hapur, nëpërmjet “Vatrës”, një kredi të re mes shqiptarëve të shumtë të vendosur atje. “Vatra” për ata që nuk e dinë është shoqëria më e rëndësishme shqiptare që ekziston; ka qendrën e saj në Boston, grumbullon mijëra anëtarë, ka punuar me vrull madhështor për pavarësinë e Shqipërisë dhe synon të vendosë marrëdhënie miqësore midis popullit italian dhe atij shqiptar; më pas ka përfaqësuesin e saj në Romë në personin e Faik bej Konicës, i cili përveçse një nga themeluesit e Federatës së madhe, ka qenë edhe kryetar i saj deri vonë. Njeri me talent të jashtëzakonshëm dhe njohuri të larta, ai ishte caktuar nga qeveria e Tiranës si përfaqësues diplomatik në Romë, por, duke mos miratuar politikën e saj, iu desh të refuzonte me vendosmëri.
Kundra kredisë shqiptare
Tashmë ai ka shkuar një hap më tej dhe ka këshilluar “Vatrën” të mos favorizojë projektin e një kredie të dytë. Prandaj na u duk interesante të dinim arsyet e qëndrimit të tij të vendosur dhe simptomatik. Ai u përgjigj me dëshirë, me sinqeritet të përsosur, të gjitha pyetjeve tona.
Ai na tha: “është shumë e vërtetë që kam këshilluar “Vatrën” të mos i japë para qeverisë së Tiranës; ja një fragment nga kabllogrami që i dërgova kryesisë së Federatës në Boston në ditët e para të shtatorit:
“Besoj se është detyra ime e shenjtë të këshilloj shqiptarët e Amerikës që të mos e mbështesin kredinë shqiptare, sepse së pari është e paligjshme dhe së dyti ka arsye serioze për tu frikësuar se fondet do të shpenzohen keq. Për më tepër, qeveria jonë e përkohshme ka dalë hapur kundër idealit tuaj për një qeveri serioze, të drejtë dhe të lirë dhe parapëlqen sistemin turk të përbërë nga hilet, shpifjet, marifetet dhe spiunazhet. Kushdo që dëshiron mbështetjen tuaj financiare duhet të paktën të pranojë pjesërisht programin tuaj”.
Ky kabllogram është mjaft i qartë për ata që ndjekin zhvillimin e ngjarjeve tona; por për lexuesin e përgjithshëm ndoshta një koment i shkurtër do të jetë i dobishëm: Për rreth tetë vjet që kur Shqipëria u shkëput nga Turqia, qeveritë e ndryshme, duke përfshirë të ashtuquajturën qeveri përfundimtare të Princ Vidit, kanë shpenzuar miliona pa publikuar ndonjëherë asnjë lloj raportimi të ardhurave dhe shpenzimeve; asnjë organ nuk u krijua për të ushtruar kontrollin e nevojshëm mbi shpenzimet; Nuk ekziston asnjë dokument i printuar (botuar) që të na japë, qoftë edhe në mënyrë primitive, disa informacione për buxhetet e kaluara apo të tanishme të vendit. Një nga sulmet më efektive kundër qeverisë së rënë ishte për shkak të këmbënguljes së saj në sistemin e vjetër të mungesës së llogarisë; Qeveria aktuale erdhi në pushtet me angazhimin specifik për t’i dhënë fund këtij turpi, por ministrat mezi e kanë hequr kuletën nga sqetullat. Nëse sot sulmoj qeverinë, sigurisht që e kam paralajmëruar në kohën e duhur. Në një intervistë timen të botuar në një gazetë shqiptare më 2 shkurt, unë, që atëherë isha një mik shumë i ngushtë dhe i besuar i qeverisë së re, gjithsesi deklarova sinqerisht ndër të tjera si vijon :
“Ministria e re do të jetë në gjendje ta tregojë vlerën e saj vetëm me fakte. Pa kaluar një muaj, do të kuptojmë nëse qeveria është vërtet e re apo thjesht një botim i ri i një gjëje të vjetër. Dhe ne do të kemi provën, nëse llogaritë do të publikohen apo jo.”
Tashmë jemi në muajin e tetë dhe nuk është publikuar asnjë deklaratë. Populli është i indinjuar me këtë sistem dhe e shpjegon në mënyrën e vet. Ai beson se ministrat e bindur apo të dëshiruar për pushtimin dhe copëtimin e Shqipërisë kanë vënë mënjanë shuma të mëdha dhe shpresojnë të arratisen në kohë ditën e katastrofës para se të japin llogari.
Xhonturqit në Shqipëri
Një opinion popullor më pak i ashpër ia atribuon parregullsitë serioze financiare jo pandershmërisë, por paaftësisë së liderëve për të menaxhuar paratë publike në mënyrë të rregullt. Interesant është arsyetimi i vetë qeverisë, e cila thotë se nuk ka kohë të merret me raporte në këtë periudhë krize që po kalon vendi. Ky justifikim më duket se ka një shije të lehtë hajduti, sepse hallet janë çështje që kanë të bëjnë me veprimtarinë e ministrit të Brendshëm dhe të Mbrojtjes Kombëtare (Ahmet Zogu). Ndërkohë, çfarë po bën kolegu i tij i financave (Ndoc Coba)?
— Kush janë këta?
— Është një ish-doganier, që fshatarët shakatarë të kongresit të Lushnjes e kanë ngritur në nderet e Dikasterit të rëndësishëm, besoj se ka çertifikatë frekuentimi në shkollat fillore dhe gjithashtu ka gjasa që të mos jetë në dijeni të katër operacioneve. Jo ! jo ! justifikime të kota ! Kushdo që nuk jep llogari nuk mund të kërkojë fonde të reja. Nëse miqtë e mi në Shtetet e Bashkuara duan të japin para, kjo është puna e tyre. Unë e kam kryer detyrën time duke i paralajmëruar dhe i laj duart për këtë.
— Përveç këtyre arsyeve financiare, a ka të tjera të natyrës së ndryshme ?
— Qeveria e Tiranës — përgjigjet ai — nuk e meriton besimin edhe pse ka shtuar gjakderdhjen në Vlorë me një mizori të pabesueshme. Me marrjen e pushtetit të nderuarit Giolitti dhe me deklaratat e tij tashmë historike, Shqipëria u gjend përballë një politike italiane diametralisht të kundërt me atë të mëparshme; Prandaj ishte e nevojshme të informoheshin kryengritësit për këtë, armiqësitë të pezulloheshin dhe negociatat të shkonin drejt përfundimit.
Në vend të kësaj, ata preferuan t’i linin kryengritësit në errësirë, ata në fakt bënë më shumë : i inkurajuan që të luftonin më ashpër. Kam edhe prova zyrtare të bashkëpunimit të Sulejman bej Delvinës (asokohe kryeministër) me kryengritësit. Çfarë e motivoi atë dhe kolegët e tij për të ndërmarrë këtë veprim të tmerrshëm? Pavetëdija? mungesa e patriotizmit? apo ndoshta, siç llafos populli në Shqipëri, ministrat e Tiranës, duke parë sikletin e qeverisë italiane përballë opozitës socialiste, shpresonin për një kohë të gjatë të arrinin marrëveshjen ? Unë njoh një ministër që nuk e miratoi me forcë qëndrimin dinak të kolegëve të tij. Dhe sa për mua, pasi mora, më 22 qershor, emërimin tim si përfaqësues diplomatik i Shqipërisë në Romë, nuk pranova të pranoja me një letër të gjatë drejtuar qeverisë së Tiranës në datën 24 të po këtij muaji. Ja kopja e kësaj letre që një ditë do t’ia jap të plotë shtypit.
Giolitti dhe Shqipëria
Megjithatë, mund t’ju lexoj një pasazh domethënës:
“I nderuari Giliotti, edhe shumë kohë përpara se të bëhej kreu i qeverisë, ishte shprehur në favor të vendit tonë, duke treguar në parlament se nuk e miratonte projektin për ndarjen e Shqipërisë të hartuar nga i nderuari Nitti. Unë kisha shumë shpresa për fatin e Vlorës dhe të krahinave tona të tjera të cilat janë në rrezik kur u përmend probabiliteti i një ministrie Giolitti. Fatkeqësisht kryengritja shpërtheu pikërisht në një moment që nuk duhej të shpërthente”. Një qeveri e informuar me kaq saktësi për qëllimet e vërteta të ministrisë së Giolitti-t, të paktën paraprakisht, duhej të fillonte biseda serioze me qeverinë italiane përpara se të lejonte derdhjen e një gjaku të ri.
— Pra, për faktin se qeveria Tiranës nuk mbajti një buxhet dhe për lejimin e gjakderdhjes së panevojshme nga ana e saj, jeni bërë kundërshtari krenar i saj ?
— Ka disa arsye të tjera. Unë do të përmend disa nga të parat që më vijnë ndërmend.
Treqind vullnetarë amerikanë u dëbuan dhe u trajtuan si armiq. Një personalitet i njohur, i cili ishte ndër faktorët kryesorë të Shqipërisë së re dhe që nuk dua ta përmend, u pengua të zbarkojë sikur të ishte armik i vendit të tij. Anulohen pa ceremoni kontratat në formë të mirë me italianët që kanë hyrë në shërbim të administratës shqiptare, e njëjta gjë ndodhi edhe me majorin e njohur Mortier, një francez shumë i njohur në Shqipëri për veprimtarinë e tij dashamirëse si komandant i Pogradecit në kohën e pushtimit francez, i cili në fakt kishte pranuar të qëndronte në shërbimin shqiptar me kërkesë të vetë kabinetit të Tiranës. Qeveria ul nivelin moral të rinisë duke shpërndarë shpërblime për pseudostudentët, të cilët i lejojnë të shajnë dhe duke bojkotuar studentët seriozë që kanë dinjitet dhe ndërgjegje dhe i përkushtohen ekskluzivisht studimeve. Ajo lejon, inkurajon, mbron dhe, kur është e nevojshme, subvencionon shoqëritë sekrete të vrasësve dhe shantazhuesve, të përbërë nga të rinj të degjeneruar, injorantë dhe dembelë, armiq të ligjit, të gjykatave të rregullta, të moralit publik, armiq të gjithçkaje që është themeli i qytetërimit perëndimor. Ajo i bën luftë shprehjes së lirë të opinioneve politike dhe e barazon insinuatën e kabinetit me sigurinë e shtetit. Ajo inauguron sundimin e policisë, diçka e urryer gjithmonë nga populli shqiptar : ajo vazhdon me arrestime masive si për të hequr qafe kundërshtarët e saj, ashtu edhe për të zhvatur para duke liruar të arrestuarit. Ajo e rikthen gjuhën turke në përdorim, duke e bërë gati gjuhën zyrtare të shtetit në vend të gjuhës kombëtare.
Qeveri e pamundur
Dhe nuk po them gjithçka. A ia vlen të mbështetet kjo qeveri ? Nuk e njoh as emrin e qeverisë.
— Kush është frymëzuesi apo shpirti i kësaj politike?
— Pa dyshim kryeministri Sulejman. Historia e këtij njeriu do të ishte shumë interesante, por do të na çonte shumë larg. Do të mjaftohem duke ju thënë se ai, anëtar i Komitetit xhonturk, për të cilin vepronte si spiun, është një nga nxitësit e persekutimeve kundër patriotëve shqiptarë në kohën e dominimit turk dhe së fundi një nga organizatorët e masakrave armene.
I propozuar në Kongresin e Lushnjes nga disa spiunë xhonturq tinëzarë, ai u zgjodh kryetar i këshillit të Shqipërisë, megjithëse zyrtar osman, dhe mbërriti në Tiranë me udhëzimet e Mustafa Kemalit, i cili e urdhëroi të prishte marrëdhëniet tona me Greqinë dhe të lehtësojë frontin turk në Anadoll dhe gjithashtu të disa regjimenteve greke. Detyra e tij e parë ishte të vinte kundër njëri-tjetrit ministrin e luftës Ahmet bej Zogollin dhe komandantin e trupave Bairam Currin (Ministër pa portofol), me qëllim dobësimin e tyre. Më pas ai solli dhe emëroi në krye të të gjitha forcave shqiptare gjeneralin turk të arratisur Ali Riza Pashën (Ali Riza Kolonja), i dënuar me vdekje në Kostandinopojë dhe i kërkuar nga autoritetet britanike.
Prandaj, ne po shkojmë drejt një katastrofe të caktuar, nëse këta dy individë të dyshimtë nuk do të përzihen menjëherë. Do të shkoja më tej : do t’u vendosja pranga dhe do t’ua dërgoja autoriteteve greke, duke u kërkuar që t’ua dorëzonin atyre angleze. Vetëm me një akt të ngjashëm vendosmërie do të çliroheshim nga aventurierët e mundshëm të ardhshëm, të cilët, pasi kanë kryer krimet e tyre në vende të tjera, vijnë të kërkojnë nga thjeshtësia jonë mjetet për të vazhduar lojën e tyre të trishtë. Anglia, ashtu si fuqitë e tjera, nuk mund të ankohet për shqiptarët që i mirëpresin këta individë, sepse nuk ka dyshim se populli ynë është absolutisht i paditur se me kë ka të bëjë dhe me siguri do t’i linçonte ata që e vënë vendin në rrezik vetëm nëse do të informoheshin në kohë.
— Populli shqiptar pra është kundër intrigave xhonturke. Dhe deri në çfarë mase kolegët e Sulejmanit ndjekin shembullin e tij?
— Mund t’ju siguroj se ministrat e tjerë janë me vendosmëri kundër politikës xhonturke dhe nuk kanë asnjë përgjegjësi të ndërgjegjshme për serinë e gabimeve të denoncuara nga unë; nëse ata e kanë lejuar veten deri tani të mashtrohen nga Sulejmani dhe bashkëpunëtori i tij Ali Rizai, sigurisht që mund të jetë vetëm një gabim gjykimi.
Me këto deklarata të fundit përfundoi biseda shumë interesante me përfaqësuesin e nderuar dhe autoritar të “Vatrës” në Romë.
Kur u përshëndeta me të, më mbajti edhe një minutë tjetër, pasi mori një pako me letra. Ata sollën nga anë të ndryshme lajmin shumë të rëndësishëm se shqiptarët, të bindur përfundimisht për dëmet e rënda që i sjell vendit të tyre politika e aventurierëve, kanë nisur një lëvizje serioze për të dëbuar përfundimisht të gjithë elementët xhonturq.