Luigj Gurakuqi (1879 – 1925)
Nga Aurenc Bebja*, Francë – 11 Nëntor 2023
“La Stampa” ka botuar, të martën e 9 korrikut 1912, në ballinë, letrën ekskluzive të Luigj Gurakuqit mbi kryengritjen shqiptare dhe revoltën ushtarake turke, të cilën, Aurenc Bebja, nëpërmjet blogut të tij “Dars (Klos), Mat – Albania”, e ka sjellë për publikun shqiptar :
Kryengritja shqiptare dhe revolta ushtarake turke
Nga një agjitator shqiptar marrim letrën e mëposhtme, ku synimet dhe objektivat e lëvizjes shqiptare dhe të prononcimit ushtarak evidentohen me fakte :
Rezerva (Heshtja) rigoroze, që na imponohet ne shqiptarëve nga ngjarjet e sotme, ndoshta vendimtare për fatin e atdheut tonë, si dhe frika se mos u jepet mundësia gazetave turke dhe miqve të tyre të hedhin akuza të reja dhe të vjellin bile më shumë kundër kryengritjes sonë, e nxitur, sipas tyre, nga të huajt dhe e mbështetur nga Italia, më bëri të hezitoja dhe të reflektoja disa herë përpara se t’i drejtohesha një gazete italiane dhe t’i lutesha Zotërisë Suaj, për pak hapësirë, midis rubrikave të periodikut autoritar (serioz), këtyre pak vëzhgimeve të mia për ngjarjet e rënda që kanë tronditur Turqinë ditët e fundit dhe kanë vënë në rrezik ekzistencën e saj. Por, duke e menduar më mirë, jam bindur gjithnjë e më shumë në idenë se çdo rezervë (heshtje) tashmë është e kotë, pasi askush nuk do të dojë më të besojë insinuatat e paturpshme turke dhe turkofile, veçanërisht në lidhje me nxitjen dhe mbështetjen e qeverisë italiane për kryengritje tonë; meqenëse tashmë është e njohur për të gjithë, dhe e dëshpëruar në disa raste nga ne shqiptarët, që Italia, e pa kënaqur me dëshirën për ta bërë vitin e kaluar, si i nderuari Cirmon, karabinieri turk, vazhdon të respektojë edhe këtë vit, jo një neutralitet të rreptë, por një qëndrim armiqësor ndaj nesh, duke arritur deri aty sa të na ndalojë kalimin e lirë nëpër territorin e saj.
***
Prandaj kanë thënë se, ndërkohë që qeveria turke përpiqet të kufizojë revoltën aktuale të ushtrisë në vetëm disa oficerë shqiptarë dhe përpiqet t’i japë asaj karakterin e një rasti sporadik dhe lokal, qarqet evropiane përkundrazi priren të besojnë se ajo është ekskluzivisht ushtarake dhe e pavarur nga kryengritja jonë. Epo, e përsëris, as njëri dhe as tjetri nga këto dy versione nuk është i vërtetë;sepse, në kundërshtim me atë që mendohet në qarqe të caktuara evropiane, ishin dhe janë pikërisht oficerët shqiptarë që dhanë sinjalin e revoltës dhe që agjituan kundër abuzimeve të Komitetit “Bashkim dhe Përparim” dhe kundër diktaturës së Mahmud Shefqet Pashës; Revolta me të vërtetë u përhap në Komitet dhe vazhdoi rastet e rebelimit taktik dhe të hapur në garnizonet e Ohrit, Dibrës, Elbasanit, Korçës, Shkodrës, Janinës, Delvinës, Gjirokastrës, Selanikut, Serrës, Dedeagaçit (Aleksandropolit), Konstandinopojës dhe Smirnës.
E gjithë kjo, për mendimin tim, duhet të mjaftojë për t’i dhënë besim pohimit tim; por mund të shtoj gjithashtu, pa frikë se mos gaboj dhe kundërshtohem, se edhe sikur të mos kishte as edhe një shqiptar në mesin e oficerëve të trazirave, gjithmonë duhet menduar se kryengritja e tanishme, për arsye të ndryshme, nuk është gjë tjetër veçse pasoja dhe rezultat i kryengritjes sonë. Në fakt, oficerëve turq, për të vendosur një hap kaq të rëndë dhe për të ndërmarrë një veprim kaq të rrezikshëm, duhet domosdoshmërisht një bazë operacioni dhe mbi të gjitha duhet të jenë të sigurt se populli nuk do të jetë armiqësor ndaj tyre. Por ata nuk mund ta gjejnë këtë pikë mbështetjeje te kombësitë e tjera të Perandorisë; dhe aq më pak mund të mbështeten në simpatinë dhe ndihmën e popullatave turke fanatike dhe brutalizuese, të cilat nuk përbëjnë një bërthamë kompakte në asnjë provincë të Turqisë, por janë të shpërndarë andej-këtej pa mundur të përbëjnë kurrë një shumicë të fortë në asnjë pjesë. Dy grupet etnike më të forta, më të ndërgjegjshme dhe më të shkathëta në Perandori janë kombësitë shqiptare dhe arabe; por arabët e gjejnë veten shumë larg qendrës së aksionit, që është Turqia europiane, ndaj të vetëm shqiptarët mbeten mjeshtra të fushës dhe arbitra të situatës. Pra, asnjë iniciativë nuk mund të ndërmerret dhe asnjë ndryshim nuk mund të ndodhë në Turqi pa bashkëpunimin dhe mbështetjen e shqiptarëve.
As nuk dua që dikush të besojë se unë jam i pari që shpall këtë të vërtetë të thjeshtë dhe të padiskutueshme; ish-sulltan Abdul Hamidi, i cili favorizonte shqiptarët dhe mbështetej tek ata, e kishte perceptuar dhe njohur shumë mirë; e madje u detyrua ta pranonte e ta konfirmonte edhe vetë Mahmud Shefqet Pasha, i cili në një fjalim që mbajti, rreth një vit më parë, në Dhomën e Deputetëve, nuk ngurroi të deklaronte nga tribuna parlamentare se “Shqipëria nuk mund të jetojë (?) pa Turqinë, por që as Turqia nuk mund të ekzistojë pa Shqipërinë!”. Më shumë se kushdo, për këtë janë të bindur tiranët e vegjël të Komitetit “Bashkim dhe Përparim”; dhe pikërisht për këtë dekretuan shkatërrimin e kombësisë sonë, si të vetmen pengesë për lakminë dhe ambicien e tyre; dhe pikërisht për këtë arsye prej katër vitesh përdorin terrorizmin më brutal dhe kryejnë lloj-lloj eksesesh e dhune ndaj nesh për të na kthyer në Turqi dhe më pas na kanë si instrumente të lehta në duart e tyre. Do të shtoj, për ata që nuk e dinë, se nën kujdesin e të ashtuquajturës qeverisje kushtetuese, nën këtë formë të re tiranie më të poshtër dhe më të neveritshme se ajo e mëparshme, në Shqipëri u bënë katër ekspedita ushtarake, pas së cilave mizoritë më brutale dhe padrejtësitë më famëkeqe u kryen kundër popullit tonë dhe kundër kombësisë sonë. Në vitin 1909, Xhavit Pasha shkatërroi rajonin e Lumës; në vitin 1910, Shefqet Turgut Pasha marshoi kundër krahinës së Kosovës dhe e shkatërroi me zjarr e me top; në vitin 1911, vetë Turgut Pasha luftoi kundër Malësorëve dhe, nën goditjet e tij, shtëpitë e tyre u sheshuan dhe pyjet e të korrat e tyre u shkatërruan; dhe këtë vit, që shpresojmë të jetë i fundit, radhën e ka Ismail Fazil Pasha, i cili ka zëvendësuar gjeneralin Abdullah Pasha në Shqipëri, i cili nuk pranoi të marshojë kundër shqiptarëve, ashtu siç nuk pranon tani të marshojë nga Smirna kundër oficerëve rebelë.
***
Cilido qoftë qëllimi përfundimtar i revoltës së tanishme ushtarake, kjo e vërtetë mbetet gjithmonë e pakundërshtueshme dhe vërtetohet deri në pikën e provës, domethënë, vetëm me shpresën e ndihmës dhe bashkëpunimit tonë oficerët osmanë guxuan të rebelohen dhe se është pas kryengritjes kërcënuese shqiptare që guxuan të ngriheshin kundër plotfuqishmërisë së Xhavitëve, Talatëve, Haxhi Adilëve, Nazimëve, Ejub Sabrive dhe kusarëve të tjerë të bandës së Selanikut! Dhe si një konfirmim tjetër i asaj që them, mjafton të përmend përsëri mënyrën se si ndodhi revolucioni tjetër ushtarak katër vjet më parë, pikërisht në këto ditë, që më pas na dha këtë lloj kushtetute. Edhe atëherë, si sot, revolta shpërtheu për herë të parë në Manastir, edhe atëherë, si sot, u pasua nga simpatia dhe bashkëpunimi pak a shumë i drejtpërdrejtë e aktiv i oficerëve të garnizoneve të tjera; por vetëm në sajë të ndihmës së shqiptarëve kryengritësit triumfuan dhe fituan. Në ditët e para, tirani i vjetër i “Yldiz Kiosk” nuk ishte shumë i prekur dhe as nuk mendoi të dorëzohej; në të vërtetë ai kishte dërguar gjeneralin Shemsi Pasha në Manastir me urdhër të rreptë për të shtypur revoltën dhe për të ndëshkuar rebelët.Por ai nuk mundi më të rezistonte për asnjë çast dhe akordoj menjëherë kushtetutën kur njëzet e pesë mijë shqiptarë, të mbledhur në Ferizaj, kërcënuan se do të marshonin kundër Kostandinopojës.
Me gjithë këtë, nuk dua të them se revolta e sotme ushtarake është një me revolucionin tonë dhe se të gjithë oficerët rebelë kanë simpati të sinqertë për lëvizjen tonë dhe mbështesin, siç është shkruar, të gjitha kërkesat tona kombëtare.
Ndoshta shumë prej tyre u nxitën të ndiqnin në heshtje oficerët e mirë shqiptarë, jo vetëm me synimin për të përmbysur Komitetin lakmitar, që e solli perandorinë në buzë të greminës, por edhe, e ndoshta më shumë, për të shmangur, me një ndryshim politik, rrezikun kërcënues shqiptar, siç kishte bërë katër vjet më parë, për të penguar zbatimin e programit të Revalit.Mund të ndodhë edhe që ata, në fund të fundit, të jenë të gatshëm të na shpërblejnë me të njëjtën mosmirënjohje të zezë me të cilën na shpërbleu Komiteti “Bashkim dhe Përparim” dhe të ndjekin gjurmët e tij në sjelljen e tyre ndaj shqiptarëve; por e gjitha kjo për ne ka pak rëndësi. Ne jemi të kënaqur me revoltën ushtarake, sepse ajo u zhvillua kundër armikut të përbashkët dhe do të përpiqemi ta mbështesim dhe ta ndihmojmë për aq kohë sa të na përshtatet; por këtë herë jemi të armatosur mirë kundër çdo lajke dhe nuk do të lejojmë më të bindemi e të joshemi nga premtimet e lehta; ne e gjejmë veten të aftë ta shfrytëzojmë situatën vetë dhe të mos e lëmë veten të shfrytëzohemi. Që nga viti i kaluar ne kemi hartuar programin tonë dhe nuk mund të ketë asnjë ndikim që mund të na bëjë të tërhiqemi nga kërkesat tona kombëtare, të formuluara në dymbëdhjetë artikujt e cituar nga Shkëlqesi e Tij Ismail Bej Qemal në intervistën dhënë korrespondentit të “Echo de Paris” në Londër, të cilën “La Stampa” e raportoi në numrin aktual të datës 3 të këtij muaji.
Për t’iu dhënë një përgjigje adekuate atyre që akuzojnë luftëtarët tanë për pasiguri dhe inkoherencë dhe që akuzojnë revolucionin tonë për mungesë drejtimi dhe qëllimi të mirëpërcaktuar, unë theksoj për “dëshirat” tona se ato nuk janë formuluar në mbledhjen e fundit të liderëve shqiptarë në Junik, siç kanë shkruajtur disa gazeta; por datojnë në vitin e kaluar dhe vinin nga pena e zotërisë tim Ismail Bej Qemali. Ato gjenden në “memorandumet” e shqiptarëve, të njohura me emrin “Libri i Kuq” i të cilit po ju dërgoj një kopje, të cilën unë vetë e kisha miratuar vitin e kaluar nga asambleja e përgjithshme e krerëve shqiptarë të mbledhur në Gerçë me datë 23 qershor : dhe unë vetë, së bashku me katër delegatë të tjerë Malësorë, u paraqitëm, disa ditë më vonë, tek ministrat e jashtëm rezident në Cetinje. Ky “memorandum” u miratua qysh atëherë nga të gjithë liderët shqiptarë të Kosovës dhe tre javë më vonë u pranua edhe nga kryengritësit e Shqipërisë së Poshtme të mbledhur në Tepelenë, të cilët më pas ua paraqitën konsujve evropianë në Vlorë. Kuvendi i Junikut bëri thjesht disa ndryshime të vogla në formë për t’i dhënë kërkesave tona një karakter më të theksuar të autonomisë administrative : por ato mbeten gjithmonë të njëjta dhe tregojnë se ne po ndjekim një objektiv shumë të qartë dhe të vendosur dhe se po punojmë drejt zbatimit të tij pa paqartësi dhe pa hezitim.
Për sa i përket situatës sonë të brendshme dhe kushteve të përgjithshme të politikës evropiane, ne nuk i shtyjmë pyetjet tona më tej dhe nuk e kemi të vështirë të vazhdojmë të jetojmë të bashkuar politikisht me Turqinë; por me një Turqi të drejtë, liberale, moderne, në të cilën populli shqiptar mund të zërë vendin që i takon, si shtylla e perandorisë në Evropë dhe se na njeh të drejtat tona kombëtare dhe na lë të qeverisim sipas zakoneve dhe traditave tona, ashtu siç e kërkojnë nevojat e popullit tonë dhe zhvillimi e përparimi i atdheut tonë.
Duke u kujdesur për interesat tona, ne do të bëjmë çmos që të mos neglizhojmë as ato të Perandorisë, prandaj do të përpiqemi ta çlirojmë atë nga zgjedha tiranike e Komitetit “Bashkim dhe Përparim”, i cili e ka çuar atë në skajin e greminës; por…dashuria për Turqinë nuk mund të na bëjë të humbasim mendjen deri në atë pikë sa të na detyrojë të shikojmë rrënimin e saj si spektatorë apatikë, me rrezikun që të mbetemi të varrosur nën rrënoja. Ne gjithmonë kemi treguar dhe do ta tregojmë sërish me fakte se nuk kemi qëllime të këqija kundër integritetit të Turqisë; përkundrazi, ne jemi të gatshëm t’i japim të gjitha përpjekjet tona për riorganizimin dhe përparimin e saj; por nëse ajo tashmë është duke menduar për vetëvrasjen dhe duke bërë gjithçka që mundet për të shpejtuar fundin e saj dhe për t’u larguar nga bota evropiane, duhet të dihet se ne nuk kemi dëshirë ta ndjekim atë në varrin aziatik.
Kjo është arsyeja pse ne e ndiejmë detyrën të përgatitemi për një eventualitet të tillë: dhe nëse realizohet një ditë, pavarësisht përpjekjeve tona për ta shmangur atë, ne do të jemi në gjendje t’i bëjmë Mahmud Shefqet Pashës të kuptojë se Shqipëria mund t’ia dalë vetë dhe mund të jetojë edhe pa Turqinë.
Luigj Gurakuqi