Nga: Ramiz LUSHAJ
Malazezët, pas pushtimit (18-20 tetor 1912) të kazasë së Plavë-Gucinë e kthyen në një “Kapiteni” (rreth) me pesë komuna politike me kryeqendër Gucinë, duke vendos qeveritarët e vet dhe nga janari 1913 u fut në juridiksionin e Pejës së bashku me Gjakovën. Kapiten të parë ishin antishqiptarët Milutin Radonjiq, Milivoje Dragoviq, Gjuro Vujosheviq. Ndërkohë, në “Kapiteni të Gucisë” vijnë kriminelë si Avro Cemoviq (Avro Cemi) me brigadën e tij terroriste të pashembullt (me të beranas – vasoviq të poshtëm), që kishte kryer masakra edhe në Sanxhak (Rozhajë, Tutin) dhe në Pejë e Istog. Komuna e re e Brezovicës përfshinte Nokshiqin me 45 shtëpi, Arzhanicën e Epërme (88), Pepaj (15), Brezovicë (118), Martinaj (60), Rudo Pole (66 shtëpi).
Në kushtet e rrethanat kur Plavë-Gucia nuk ishte “kaza turke” po “kapiteni malazeze”, ndërkohë që administratën e kishte të veten sipas interesave politike-ushtarake-fetare malazeze, kur nga vendasit nuk kishte revolta apo atentate ndaj tyre, Mali i Zi nisi hakmarrjet ndaj shqiptarëve myslimanë e katolikë dhe ndaj shqiptarëve të (vet)kthyem në boshnjakë, duke kryer masakra nga ma të egrat në historinë e njerëzimit, e njoftun në histori si “Masakra e Previsë” (tetor 1912 – maj 1913) me rreth 700 të vrarë.
Ky ishte një genocid e terrorizëm klasik, sepse kryhej për shkak të etnisë (shqiptare) e të fesë (jo ortodokse), nga “kapiten të Parë” – zyrtarë të krahinës dhe nga brigada terroriste, si në shembullin kriminal sllav të martirizimit të jashtëzakonshëm të Bajram Hysit të Mekulëve të Nokshiqit historik.
Lista e martirëve të Masakrës së Previsë:
PEPAJ
1. Hako Smajl Baliqi
2. Hako Litë Çekaj
3. Jakup Arifi
4. Ramë Kujë Shujaku
5. Shaban Hasani
NOKSHIQI
1. Bajram Hysi Mekuli
2. Nuro Hysë Mërkuliqi
PLAVA
1. Abdulla Rexhepagaj
2. Abo Osman Omeragaj
3. Agan Ferri
4. Asan Bajri Nikoçi
5. Bajri Zeqir Nikoçi
6. Bajram Haxhi Balideliqi
7. Beqo Alimuli
8. Demë Markoviqi
9. Ejup Rexhepagaj
10. Elmaz Ferri
11. Emin Ferri
12. Emrullah Rexhepagaj
13. Emin Rexhepagaj
14. Hajro Omeragaj
15. Haki Ferri
16. Hako Haxhimushi
17. Halil Rexhepagaj
18. Hasan Smajl Kolena
19. Hasan Gjekaj
20. Haxhi Jup Lala
21. Haxhi Shaban Nikoçi
22. Ibrahim Rrustemi
23. Ibro Ahmetaga
24. Ismail Rexhepagaj
25. Jakup Rexhepagaj
26. Mazo Haxhimushi
27. Mujë Tali
28. Mulla Emin Omeragaj
29. Mulla Hysë Ethemi
30. Mulla Sado Musiqi
31. Nuro Hysë Mërkuliqi
32. Omer Omeragaj
33. Osman Shehu
34. Sulejman Rexhepagaj
35. Sylë Hysa
36. Shaban Rexhepagaj
37. Shaban Osman Bashulaj
38. Shaqo Ferri
GUCIA
1. Abdyl Zeka
2. Adem Bashë Nikoçi
3. Adem B. Çekaj
4. Adem Sheqa Radoniqi
5. Ako Al Çekaj
6. Akë Lec Çekaj
7. Akë Smajl Balaj
8. Ako Osman Omeragaj
9. Alo …i Pashës
10. An Jakup Ferataj
11. Aso Alku
12. Bajri Zeqir Nikoçi
13. Began Sharkoviqi
14. Dun Tali Radoniçi
15. Hako Ali Omeragaj
16. Halil Haxhia
17. Halil Sejdo Dervishi
18. Halil Radoniqi
19. Hasan Alku
20. Hasan Bajri Nikoçi
21. Hasan Smajl Kolina
22. Haxhi Hasi
23. Haxhi Beqi
24. Haxha Hasa Radoniçi
25. Haxhi Jupi Lalaj
26. Haxhi Shaban Nikçi
27. Hoxhë Emini Omeragaj
28. Ibrahim Halili
29. Ibrahim Radoniqi
30. Jup Racaj
31. Malë Haxhi Sejda
32. Malë Ibishi
33. Metë Shabani
34. Mujë Agë Tali
35. Mujk Ahmet Delaj
36. Mulla Sheqi
37. Murat Haxhi Radoniqi
38. Murat Haxhiu
39. Ramë Ibishi
40. Ramë Nuc Shujaku
41. Ramë Zeqiri
42. Sejdo Metku
43. Selë Mat Llalliçiqi
44. Sheqë Sula
MARTINAJ
1. Arif Avdyl Balidemaj
2. Bajram Haxhia
3. Brahim Kasemi
4. But Kasemi
5. But Hasan Çukaj
6. Hysen Delia
7. Mujë Gali
8. Nezir Cufi
9. Sali Kasemi
10. Zekë Haxhia
ÇEREM
1. Ahmet Fazli Ahmetaj
2. Ali Zeqir Ahmetaj
3. Azem Niman Ahmetaj
4. Bali Halil Ahmetaj
5. Bekë Smajl Ahmetaj
6. Beqir Musli Goçaj
7. Cen Adem Ahmetaj
8. Deli Smajl Ahmetaj
9. Ethem Zeqir Ahmetaj
10. Hamëz Adem Ahmetaj
11. Hysen Niman Ahmetaj
12. Hysen Smajl Ahmetaj
13. Ram Smajl Ahmetaj
14. Sadri H. Goçaj
15. Sadri Ademi Ahmetaj
16. Xhok Halil Ahmetaj
17. Xhuk Niman Ahmetaj
VALBONË
1. Brahim Haxhi Selimaj
2. Col Sherbet Selimaj
3. Halil Brahim Selimaj
4. Mushak Haxhi Selimaj
5. Prukë Ramë Selimaj
6. Sherbet Haxhi Selimaj
7. Shkurte Sherbet Selimaj
VUTHAJ
1. Avdyl Zekë Qosaj
2. Adem Zeka
3. Adem Zekë Qosaj
4. Alush B. Qosaj
5. Bajram Musa
6. Bajram Çuki ( Xhuku)
7. Bekë Musli Vuçetaj
8. Beqir Demaj
9. Beqir Z. Goçaj
10. Col Haxhi Selimaj
11. Çelë Shaban Gjonbalaj
12. Hajdar Osman Qosaj
13. Halil Nimani
14. Hasan Çelaj
15. Hul Sokoli
16. Ibrahim Rrustem Vuthi
17. Idriz Arif Bruçaj
18. Isuf Qosi
19. Jup Rexhë Sharku
20. Kamer Nezir Hasanaj
21. Lac Bajram Dedushaj
22. Malë Ibishi
23. Man Qosi
24. Mehmet Shaban Qosaj
25. Memë Oso Çelaj
26. Memë Bruçaj
27. Mulla Emin Bekteshi
28. Mulla Hasan Bekteshi
29. Myftar Mema Bruçaj
30. Plak Tahir Qosaj
31. Reko Ramë Çelaj
32. Salih Bajram Dedushaj
33. Syl Hasa
34. Syl Istref Gjonbalaj
35. Syl Mema
36. Shaban Hasani
37. Shog Sokol Vuthaj
38. Zymer H. Goçaj
39. Vesel Selimi
40. Smajl Tahir Hakaj
PLAVË-GUCIA ME RRETHINA
1. Sheqë Sala – Vishnjevë
2. Il Hysen Ibra – Reka e Allagës
3. Halil Ahmet Smaka – Reka e Allagës
4. Iber Sali Bajraktari – Shtuqepi i Vogël
5. Musli Sadri Beqiraj – Shtuqepi i Vogël
6. Rexhë Sadri Beqiraj – Shtuqepi i Vogël
7. Ahmet Isufi – Shtuqepi i Madh
8. Cenë Zeneli – Shtuqepi i Madh
9. Ramë Muslia – Shtuqepi i Madh
10. Sadri Abdullahi – Shtuqepi i Madh
11. Shaban Sadria – Shtuqepi i Madh
12. Tahir Isufi – Sh Shtuqepi i Madh
13. Zekë Ibra – Shtuqepi i Madh
14. Abaz Jaha – Turjakë
15. Ali Abazi – Turjakë
16. Musa Sadiku – Turjakë
17. Rrustem Alia – Turjakë
18. Sadri Sumaj – Turja Turjakë
19. Shaban Sadiku – Turjakë
20. Shaban Ademi – Turjakë
21. Tafë Abdyli – Turjakë
22. Tahir Sadiku – Turjakë
23. Sali Bajraktari – Vranoc
24. Rexhë Elshani – Odrin
25. Avdyl Bajrami – Rugovë
26. Avdi Smajli – Rugovë
27. Hajdar Elezi – Rugovë
28. Hylë Hysen Ibraj – Rugovë
29. Ibish Faslia – Rugovë
30. Jusuf Smajli – Rugovë
31. Keq Hasani – Rugovë
32. Rrustem Adili – Rugovë
33. Smajl Abazi – Rugovë
34. Keq Hasani – Stakaj
35. Jusuf Tahiri – Svërk e Thatë
36. Sefer Zymberi – Svërk e Thatë
37. Ymer Zymberi – Svërk e Thatë
38. Zymber Hasani – Svërk e Thatë
39. Hysen Arifi – Qeskovë
40. Sahit Dema – Qafa e Broqit
41. Tem Ibishi – Qafa e Broqit
42. Avdi Abazi – Shkrel
43. Jusuf Abazi – Shkrel
44. Kadri Abazi – Shkrel
45. Pruk Arif Hysenaj – Shkrel
46. Smajl Abazi – Shkrel
47. Syl hajdari – Bogë
48. Ali Osmani – Broliq
49. Beqir Beka – Broliq
50. Rexhë Hasani – Broliq
51. Selman Tahiri – Broliq
52. Arif Tola – Batushë
53. Ibish Tola – Batushë
54. Mulla Avdia – Batushë
55. Sahit Smajli – Batushë
56. Abdyl hasani – Baran
57. Avdyl Rrustemi – Baran
58. Cubel Zeqiri – Baran
59. Haxhi Haziri – Baran
60. Hazir Abdyli – Baran
61. Hazir Alia – Baran
62. Mic Sadiku – Baran
63. Niman Plava – Baran
64. Rrustem Hasani – Baran
65. Shiqer Hasani – Baran
66. Ali Shaban Lushaj – Carrabreg
67. Osë Qorraj – Carrabreg
68. Ali Meta – Belle
69. Ali Ymeri – Belle
70. Bajram Meta – Belle
71. Dervish Çekaj – Belle
72. Himë Zeqiri – Belle
73. Jonuz Miftari – Belle
74. Kaçurr Meta – Belle
75. Kamber Sylaj – Belle
76. Lan Ahmeti – Belle
77. Lule Myftari – Belle
78. Malsor Beka – Belle
79. Nezir Miftari – Belle
80. Nezir Halili – Belle
81. Rexhë Myftari – Belle
82. Sadik Myftari – Belle
83. Sadri Tahiri – Belle
84. Sadri Meta – Belle
85. Shaban Coli – Belle
86. Tahir Ahmeti – Belle
87. Zymber Zeneli – Belle
88. Avdyl Musë Gjikolaj – Deçan
89. Monë Tafë Gjikolaj – Deçan
90. Musë Abdyl Gjikolaj – Deçan
91. Nurie Mushkolaj – Deçan
92. Razë Mushkolaj – Deçan
93. Rukë Musë Gjikolaj – Deçan
94. Sofë Mushkolaj – Deçan
95. Tafë avdyl Gjikolaj – Deçan
96. Ymer Ali Mushkolaj – Deçan
97. Myftar Elezi – Dobërdol
98. Ali Mustafa – Drelaj
99. Bal Smajli – Drelaj
100. Malsore Hajdin Gashi – Drelaj
101. Mustafë Isufi – Drelaj
102. Smajl Isufi – Drelaj
103. Luigj Palaj – Gllogjan
104. Ali Hyseni – Graboc
105. Hajdar Tahiri – Gramaqel
106. Hazir Tahiri – Gramaqel
107. Abdyl Azizi – Dubovë e Madhe
108. Adem Zeneli – Dubovë e Madhe
109. Arif Alia – Dubovë e Madhe
110. Beqir Asllani – Dubovë e Madhe
111. Feriz Pajaziti – Dubovë e Madhe
112. Feriz Abazi – Dubovë e Madhe
113. Hasan Selmani – Dubovë e Madhe
114. Hysen Pajaziti – Dubovë e Madhe
115. Mehmet Ismajli – Dubovë e Madhe
116. Ramë Ismajli – Dubovë e Madhe
117. Rrustem Vejseli – Dubovë e Madhe
118. Selim Hyseni – Dubovë e Madhe
119. Jakup Çaushi – Gjakovë
120. Smajl Islami – Jabllanicë
121. Shaban Hasani – Junik
122. Asllan Hajdari – Kosuriq
123. Sadri Hajdari – Kosuriq
124. Ali Avdia – Koshutan
125. Sadri Elezi – Koshutan
126. Zymber selmani – Koshutan
127. Hasan Ymer Hylaj – Prilep
128. Abdyl Sulejmani – Ponashec
129. Abdyl Abazi – Ponashec
130. Abdyl Duqi – Ponashec
131. Avdyl Alia – Ponashec
132. Adem Sejdia – Ponashec
133. Adem Bajrami – Ponashec
134. Adem Sadria – Ponashec
135. Ahmet Ademi – Ponashec
136. Ahmet Hoxha – Ponashec
137. Ali Abdyli – Ponashec
138. Ali Bajrami – Ponashec
139. Ali Syla – Ponashec
140. Arif Ahmeti – Ponashec
141. Bajram Syla – Ponashec
142. Bajram Isufi – Ponashec
143. Bajram Neziri – Ponashec
144. Gjykë Zeqiraj – Ponashec
145. Halil Sadiku – Ponashec
146. Hazir Zymberi – Ponashec
147. Hysen Ademi – Ponashec
148. Ibish Hamza – Ponashec
149. Idriz Rexhepi – Ponashec
150. Isak Rexha – Ponashec
151. Isuf Zymberi – Ponashec
152. Miftar Alia – Ponashec
153. Mon Abazi – Ponashec
154. Myrtë Ahmeti – Ponashec
155. Osman Ademi – Ponashec
156. Osman Rexha – Ponashec
157. Pajazit Ahmeti – Ponashec
158. Ramë Veseli – Ponashec
159. Ramë Avdyli – Ponashec
160. Ramë Sadiku – Ponashec
161. Ramë Sadria – Ponashec
162. Razë Ahmeti – Ponashec
163. Rexhep Rrustemi – Ponashec
164. Rexhep Ethemi – Ponashec
165. Rexhep Ademi – Ponashec
166. Rexhep Latifi – Ponashec
167. Rrustem Zenuni – Ponashec
168. Sadik Rama – Ponashec
169. Sadik Zenuni – Ponashec
170. Sadri Sadiku – Ponashec
171. Sadri Muslia – Ponashec
172. Sadri Bajrami – Ponashec
173. Sadri Zenuni – Ponashec
174. Sahit Alia – Ponashec
175. Sali Ademi – Ponashec
176. Sali Rama – Ponashec
177. Sejdi Ademi – Ponashec
178. Selim Drenica – Ponashec
179. Shaban Isufi – Ponashec
180. Sylë Latifi – Ponashec
181. Syl Bajrami – Ponashec
182. Syl Salihi – Ponashec
183. Ukë Sadria – Ponashec
184. Ukë Avdyli – Ponashec
185. Ukë Arifi – Ponashec
186. Ymer Rexha – Ponashec
187. Zenel Sadiku – Ponashec
188. Zenun Bajrami – Ponashec
189. Zojë Hoxha – Ponashec
190. Arif Halili – Poçestë
191. Cen Luma – Kpuz
192. Ramë Luma – Kpuz
193. Smajl Luma – Kpuz
194. Ymer Zenuni – Kpuz
195. Ymer Luma – Kpuz
196. Binak Ndrecaj – Krushevë e Madhe
197. Mark Marniku – Krushevë e Madhe
198. Pren Ndrecaj – Krushevë e Madhe
199. Ukë Ndou – Krushevë e Madhe
200. Feriz Mula – Pejë
201. Xhevahire Haxhi Jakupi – Pejë
202. Abdyl Bajrami – Nabërgjan
203. Istref Rexhepi – Nabërgjan
204. Nuh Marku – Mejë
205. Zef Mani – Mejë
206. Bajram Musaj – Novosellë
207. Daut Ibishi – Novosellë
208. Ethem Miftari – Novosellë
209. Fekë Sadria – Novosellë
210. Hasan Ethemi – Novosellë
211. Jusuf Haxhia – Novosellë
212. Kamber Sefa – Novosellë
213. Mahmut Smajli – Novosellë
214. Mehmet Rama – Novosellë
215. Miftar Rama – Novosellë
216. Musë Ethemi – Novosellë
217. Nazif Musaj – Novosellë
218. Osman Ethemi – Novosellë
219. Osman Syla – Novosellë
220. Ramë Tahiri – Novosellë
221. Rexhep Syla – Novosellë
222. Selman Rama – Novosellë
223. Smajl Smajli – Novosellë
224. Sylë Syla – Novosellë
225. Shaban Selmani – Novosellë
226. Sherif Miftari – Novosellë
227. Zymber Rexhepi – Novosellë
228. Hajdin Gashi – Malaj
229. Mehmet Rexha – Malaj
230. Rexhë Ahmeti – Malaj
231. Tahir Ademi – Malaj