Shkruan : Hamit Shala :
Fshati Vuthaj njihet për bukurit e tij natyrore e te cilat janë te shumta e përrallore për syrin e njeriut por popullit shqiptare ky fshat historikisht botes shqiptare I ka dhen edhe shumë te mira tjera po përfshijmë këtu luftëtar, patriot, ideator , te shquar te çështjes kombëtare shqiptare por lexues te nderuar unë sot ju njoftoj juve me një tjetër pasuri qe na vjen nga ky fshat e deri tek dokumentimi dhe njoftimi I juve për këtë pasuri kam hasur ne një rrugëtim te gjate qe fatkeqësisht me duhet pak ta përmendi
Kjo pasuri qe na vjen nga fshati Vuthaj është vlerë gjuhësore dhe muzikore folklorike te cilës intelektualet tanë ,gjuhtarët tanë e akademiket tanë nuk është se ja kanë ven veshin apo kanë nxjerrë ne dritë diçka lidhur me këtë teme. Gjate këtij rrugëtimi po ashtu mësova diçka te dhimbshme te cilës ju kisha frikësuar gjithmonë ndërhyrjes se politikes ne Gjuhësi e Muzikë popullore këtë e vërtetova me shqyrtimin e detajuar qe ju bere teksteve te hartuara për shkollim para universitar , universitarë pas universitar ne lëmin e gjuhësisë dhe muzikës te nxjerrura nga qeveritë shqiptare ne Prishtinë e Tiranë ku pasuria gjuhësore e folklorike jashtë këtyre dy shteteve te cilat janë jo te plota deri ne bashkimin tone kombëtarë nuk përmendin intelektualët, gjuhëtarë dhe këngëtar shqiptare qe na vijnë nga trojet shqiptare tona etnike qe ndodhen padrejtësisht nen Maqedoni, Mal te zi , Serbi, Greqi te cilët ishin te shumet ne numër e kontributi I tyre është I padiskutueshëm për ter Kombin shqiptare por politikanet tanë nga frika se hidhërohen këto shtete e akademitë e këtyre shteteve kur përmendet ndonjë fshat qe është etnikisht I pasur me shqiptare dhe ndodhet jashtë kufijve te shteteve shqiptare ku këto shtete mund te dërgojnë sinjale armiqësore për përmendjen e territoreve te tyre neper libra shqiptare këta politikan tanë kanë detyruar akademikët tanë qe për gjuhësi dhe muzikë te flasin vetëm për autoret e këngëtarët te cilët kane lindur ne Kosovën e sotme dhe Shqipërinë e sotme e me këtë gjë kane dy qëllime, qëllimi i pare te dashur lexues është te minohet me çdo kusht roli dhe kontributi qe kanë dhen shqiptaret e tanishëm qe ndodhen jashtë trojeve te tyre nen okupim pa dëshirë te tyre si te tillë ata duan te përçojnë një mesazh se ata qe kane kontribuar e luftuar jonë ata qe gjenden sot Brenda Shqipërisë se sotme e Kosove se sotme qe është një gabim një censurim një rishkrim i historisë se lavdishme te shqiptarëve ne këtë rast po fokusohem për një pasuri gjuhësore e folklorike qe na vjen nga fshati Vuthaj I komunës se Plavë dhe Gucisë konkretisht nga një vëllazëri e e mirënjohur dhe e pasur me aktivitet atdhetar e Kulturore, besoj te nderuar lexues se dini se po flas për vëllazërinë Gjonbalaj. Por sot unë ju njohe me aktivitetin e rralle dhe te pa zëvendësueshëm te dy kolosëve te mirënjohur shqiptare, është fjala për Kurt Mehmetin e Sadik Ramen.
Ndoshta anëtarëve te rinje te kësaj vëllazërie do ju duket e pa vërtet se këta dy i përkasin vëllazërisë se sotëme te Gjonbalajve por te vjetërit kanë treguar historikun e tyre te trungut familjare e veprës se tyre brez pas brezi neper ndenjat e tyre e këngët e tyre i kanë kënduar ne odat e dikurshme e ndenjat e asaj kohe. Tani ju njohe me disa te dhëna te nxjerrura nga arkivat Jugosllave ku ne to thuhet se Kurt Mehmeti e Sadik Rama i përkasin familjes e vëllazërisë se vjetër te Gjonbalajve te fshatit Vuthaj te Gucisë e cila gjate dy shekujve te fundit është çmuar nga banoret e fisit për rreth qoftë për trimëri ,qoftë për urtësi, për pleqnarë njerëz te besës .
Sipas te dhënave te paret e familjes Gjonbalaj jetonin ne Nikç te zonës se Kelmendit ku me i vjetëri i kësaj familje nuk mbahet sot ne mend as nga me te vjetërit e kësaj vëllazërie te lavdishme mirëpo thuhet se kishte vdekur ne NikՎ ku edhe kishte lënë dy djem Gjonin dhe Ndreun .
Ndreu thuhet se kishte vdekur ne vendlindjen e babait dhe kishte len plot 7 fëmijë ndërsa tjetëri djalë i Balës Gjoni me tre djem e një vajze te veten dhe me shtate fëmijët e vëllait te tij te vdekur Ndreut shpërngulët nga Nikçi ne Vuthaj ku sipas pleqve arkivave dhe librit Kërkime Folklorike nga autori Anton Çeta e botuare me 1981 thuhet se Gjoni ka jetuar bashke me 7 djemtë e vëllait te tij te ndjerë ne Vuthaj ndërsa me kalimin e kohës Gjoni është ndarë me djemtë e vellaut te tij te cilët kane zë vend ne katundin e Epërm te Vuthjave. Njeri nga shtate djemtë e Ndreut ka vdekur me herët pa len pasardhës, ndërsa 6 tjerët krijuan familjet e tyre u zmadhuan e u shndërruan ne mahalle nga Vëllai I madh Gjonit, djali i tij Dedushi janë vëllazëria Dedushajave. Nga emrat e këtyre katragjyshave te lashte te Gjonit dhe te djali te tij Balës kjo familje mori emrin Gjonbalaj dhe u përhapën gjithandej, nga kjo sipas te dhënave arkivore dhe letrare dalim ne një konkludim se fshati Vuthaj ka një prejardhje te përbashkët nga ajo e Balës te ndare ne dy dege te Gjonit dhe Ndreut për këtë arsye deri para disa viteve këta nuk pranoheshin te martoheshin midis vete.
Tani te dashur lexues po hyjmë drejt historisë se lavdishme te familjes Gjonbalaj gjegjësisht te dy kolosve KURT Mehmetit e Sadik Rames.
Kurt Mehmeti ishte vellai i Zenel Mehmetit i cili ishte një luftëtar, pleqnar, e njeri nje zotëri e respektuar i asaj kohe e i cili për trimërinë dhe për ramjen e tij ne lufte pasqyrohet ne këngën e Rexh Mehmetit qe pleqtë e këtij fshati pra Vuthjanet e vjetër din ta këndojnë e ku ne ketë këngë Zenel Mehmeti me se miri pasqyrohet me ketë varge:
Kallushan musteqe
Flake po I qesin syt e tije
Kënga e Rexh Mehmeti një kenge me plot vlera historike e patriotike nga institutet tona gjuhësorë e folklorike e historike është len ne harrese madje me 1956 instituti i shkencave ne Tirane e pasqyron ketë këngë me një titull te ri e me kuptim jo real dhe i jepet titulli: Për vend tonin jemi duke liftua dhe kjo është një shkelje e rend qe I është ber përmbajtjes se kësaj kënge
Për here te pare këta dy kushërinjë te vëllazërisë Gjon Balaj pra Sadik Rama e Kurt Mehmeti shquhen për trimëri ne aksioni e përbashkët qe ndërromëni ne bjeshkët e Vuthajt kundër 10 Brinjëve te vezirit te Shkodrës.
Veziri i Shkodrës se atëhershme ishte një njeri me fuqi e pushtet te pa kontrolluar ne Tokat Shqiptare ai kishte shumë bagëti . Bjeshkët e Vuthajve ishin për plot kullota për bagëtinë e tije andaj për te shkelur territorin e Vuthjaneve dhe për tu matur impulsin e tyre ai urdhëron 10 Barinjtë e tij qe te kullosni bagëtinë ne bjeshkët dhe ne pronat e Vuthjanve. Por veziri për bagëtiinë tij dëshironte ti zotëronte edhe burimet e ujit ku këtu trima si Sadik Rama e Kurt Mehmeti nuk do ta lejoni ata se bashku shumë shok e miq Vuthjan te fort e te mençur u zejen priten u marrin bagëtinë, u prejn e disave I lëshojnë e u marrin kambanat. Barinjtë te cilët silleshin mire e nuk bënin kundërshtime nuk lëndoheshin por tre barinjtë turq refuzonin e shanin shqiptaret atëherë këta trima sipas te dhënave arkivore u bëjnë shpinën me but se barkun. Kur veziri i Shkodrës kishte marruar vesh se çfarë i kishin ber barinjve te tij djemtë e Vuthajve kishte vendosur ta shpërblen materialisht ata qe do bënin dem djemve te fshati Vuthaj ne veçanti Sadik Rames e Kurt Mehmeti. Tani po shpalos për ju këngën e Kurt Mehmetit ne version origjinal I pasqyruar ne institutin e shkencës Jugosllave ne Osjek to Kroacisë, institutin e Tiranës dhe librin e Anton Çeta kërkime Folklorike
Per Komentimin e ketyre vargjeve dhe analizimin e tyre eshte shum lehte sepse vepra dhe akti qe kane nderrmare keta djem te fisit te Gjonbalajve eshte histori kreshnikesh reale e jo si disa qe sot gjuha shqipe I ka sajuare pra per vepren e tyre duhen te shkruhen libra e behen studime te thekkuara historike jo te lehen ne harres te shtrembrohen e modifikohen per hater te turqve pra ky akt eshte prej akteve me te lavdishme te shqiptarve ne pergjithesi kunder zgjedhe osmane te asaj kohe kjo kenge nuk eshte prezente ne historin e lavdishme te historis sone shqiptare .
Kenga e dyte eshte per trimerin Sadik Rames nje histori e lavdishme per te folur per kete gje eshte shume e veshterit dhe lypset studim I thelle mirpo keto kenge duhet te pertrihen nga kengetaret popullor dhe nga njerezit e kohes tone keto kenge jane ajka e historis se lavdishme shqiptare