MASAKRA E PREVISË, PLAVË GUCI 18 TETOR 1912 – MAJ 1913

Nga RAMIZ LUSHAJ

Malazezët, pas pushtimit (18-20 tetor 1912) të kazasë së Plavë-Gucinë e kthyen në një “Kapiteni” (rreth) me pesë komuna politike me kryeqendër Gucinë, duke vendos qeveritarët e vet dhe nga janari 1913 u fut në juridiksionin e Pejës së bashku me Gjakovën. Kapiten të parë ishin antishqiptarët Milutin Radonjiq, Milivoje Dragoviq, Gjuro Vujosheviq. Ndërkohë, në “Kapiteni të Gucisë” vijnë kriminelë si Avro Cemoviq (Avro Cemi) me brigadën e tij terroriste të pashembullt (me të beranas vasoviq të poshtëm), që kishte kryer masakra edhe në Sanxhak (Rozhajë, Tutin) dhe në Pejë e Istog. Komuna e re e Brezovicës përfshinte Nokshiqin me 45 shtëpi, Arzhanicën e Epërme (88), Pepaj (15), Brezovicë (118), Martinaj (60), Rudo Pole (66 shtëpi). 

Në kushtet e rrethanat kur Plavë-Gucia nuk ishte “kaza turke” po “kapiteni malazeze”, ndërkohë që administratën e kishte të veten sipas interesave politike-ushtarake-fetare malazeze, kur nga vendasit nuk kishte revolta apo atentate ndaj tyre, Mali i Zi nisi hakmarrjet ndaj shqiptarëve myslimanë e katolikë dhe ndaj shqiptarëve të (vet)kthyem në boshnjakë, duke kryer masakra nga ma të egrat në historinë e njerëzimit, e njoftun në histori si “Masakra e Previsë” (tetor 1912 maj 1913) me rreth 700 të vrarë. 

Ky ishte një genocid e terrorizëm klasik, sepse kryhej për shkak të etnisë (shqiptare) e të fesë (jo ortodokse), nga “kapiten të Parë” zyrtarë të krahinës dhe nga brigada terroriste, si në shembullin kriminal sllav të martirizimit të jashtëzakonshëm të Bajram Hysit të Mekulëve të Nokshiqit historik.

Lista e martirëve të Masakrës së Previsë:1 

PEPAJ 
1.Hako Smajl Baliqi 
2.Hako Litë Çekaj 
3.Jakup Arifi 
4.Ramë Kujë Shujaku 
5.Shaban Hasani 

NOKSHIQI
1.Bajram Hysi 2 Mekuli 
2.Nuro3 Hysë Mërkuliqi4 

PLAVA
1.Abdulla Rexhepagaj 
2.Abo5 Osman6 Omeragaj 
3.Agan Ferri 
4.Asan7 7.Bajri Nikoçi 
5.Bajri Zeqir Nikoçi 
6.Bajram Haxhi Balideliqi8 
7.Beqo Alimuli 
8.Demë Markoviqi9 
9.Ejup Rexhepagaj 
10.Elmaz Ferri 
11.Emin Ferri10
12.Emrullah Rexhepagaj 
13.Emin Rexhepagaj 
14.Hajro Omeragaj 
15.Haki Ferri 
16.Hako Haxhimushi 
17.Halil Rexhepagaj 
18.Hasan Smajl Kolena11 
19.Hasan Gjekaj 
20.Haxhi Jup Lala 
21.Haxhi Shaban Nikoçi 
22.Ibrahim Rrustemi 
23.Ibro Ahmetaga12
24.Ismail Rexhepagaj 
25.Jakup Rexhepagaj 
26.Mazo Haxhimushi 
27.Mujë Tali 
28.Mulla Emin Omeragaj 
29.Mulla Hysë Ethemi 
30.Mulla Sado Musiqi 
31.Nuro13 Hysë Mërkuliqi 
32.Omer Omeragaj 
33.Osman Shehu 
34.Sulejman Rexhepagaj 
35.Sylë Hysa 
36.Shaban Rexhepagaj 
37.Shaban Osman Bashulaj 
38.Shaqo Ferri 

GUCIA
1.Abdyl Zeka 
2.Adem Bashë Nikoçi14
3.Adem B. Çekaj 
4.Adem Sheqa Radoniqi 
5.Ako15 Al Çekaj16
6.Akë Lec Çekaj 
7.Akë Smajl Balaj 
8.Ako Osman Omeragaj 
9.Alo …i Pashës17
10.An Jakup Ferataj18 
11.Aso Alku 
12.Bajri Zeqir Nikoçi 
13.Began Sharkoviqi 
14.Dun Tali Radoniçi 
15.Hako Ali Omeragaj 
16.Halil Haxhia 
17.Halil Sejdo Dervishi 
18.Halil Radoniqi19
19.Hasan Alku 
20.Hasan Bajri Nikoçi 
21.Hasan Smajl Kolina 
22.Haxhi Hasi 
23.Haxhi Beqi 
24.Haxha Hasa Radoniçi 
25.Haxhi Jupi Lalaj 
26.Haxhi Shaban Nikçi 
27.Hoxhë Emini Omeragaj 
28.Ibrahim Halili 
29.Ibrahim Radoniqi 
30.Jup Racaj 
31.Malë Haxhi Sejda 
32.Malë Ibishi 
33.Metë Shabani 
34.Mujë Agë20 Tali 
35.Mujk Ahmet Delaj 
36.Mulla Sheqi 
37.Murat Haxhi Radoniqi 
38.Murat Haxhiu 
39.Ramë Ibishi 
40.Ramë Nuc Shujaku 
41.Ramë Zeqiri 
42.Sejdo Metku 
43.Selë Mat Llalliçiqi 
44.Sheqë Sula 

MARTINAJ
1.Arif Avdyl Balidemaj 
2.Bajram Haxhia 
3.Brahim Kasemi 
4.But Kasemi 
5.But Hasan Çukaj 
6.Hysen21 Delia 
7.Mujë Gali 
8.Nezir Cufi 
9.Sali Kasemi 
10.Zekë Haxhia 

ÇEREM
1.Ahmet Fazli Ahmetaj22
2.Ali Zeqir Ahmetaj 
3.Azem Niman Ahmetaj 
4.Bali Halil Ahmetaj 
5.Bekë Smajl Ahmetaj 
6.Beqir Musli Goçaj 
7.Cen Adem Ahmetaj 
8.Deli Smajl Ahmetaj 
9.Ethem Zeqir Ahmetaj 
10.Hamëz Adem Ahmetaj 
11.Hysen Niman Ahmetaj 
12.Hysen Smajl Ahmetaj 
13.Ram Smajl Ahmetaj 
14.Sadri H. Goçaj 
15.Sadri Ademi Ahmetaj 
16.Xhok Halil Ahmetaj 
17.Xhuk Niman Ahmetaj 

VALBONË
1.Brahim Haxhi Selimaj23
2.Col Sherbet Selimaj 
3.Halil Brahim Selimaj 
4.Mushak Haxhi Selimaj 
5.Prukë Ramë Selimaj 
6.Sherbet Haxhi Selimaj 
7.Shkurte Sherbet Selimaj 

VUTHAJ
1.Avdyl Zekë Qosaj 
2.Adem Zeka 
3.Adem Zekë Qosaj 
4.Alush B. Qosaj 
5.Bajram Musa 
6.Bajram Çuki ( Xhuku) 
7.Bekë Musli Vuçetaj 
8.Beqir Demaj24 
9.Beqir Z. Goçaj 
10.Col Haxhi Selimaj 
11.Çelë Shaban Gjonbalaj 
12.Hajdar Osman Qosaj 
13.Halil Nimani 25 
14.Hasan Çelaj 
15.Hul Sokoli 
16.Ibrahim Rrustem Vuthi 
17.Idriz Arif Bruçaj 
18.Isuf Qosi 
19.Jup Rexhë Sharku26 
20.Kamer Nezir Hasanaj 
21.Lac Bajram Dedushaj 
22.Malë Ibishi 
23.Man Qosi 
24.Mehmet Shaban Qosaj 
25.Memë Oso Çelaj 
26.Memë Bruçaj 
27.Mulla Emin Bekteshi 
28.Mulla Hasan Bekteshi 
29.Myftar Mema Bruçaj 
30.Plak Tahir Qosaj 
31.Reko Ramë Çelaj 
32.Salih Bajram Dedushaj 
33.Syl Hasa 
34.Syl Istref Gjonbalaj 
35.Syl Mema 
36.Shaban Hasani 
37.Shog Sokol Vuthaj 
38.Zymer H. Goçaj 
39.Vesel Selimi 
40.Smajl Tahir Hakaj 

PLAVË-GUCIA ME RRETHINA27 
1.Sheqë Sala Vishnjevë 
2. Hysen Ibra Reka e Allagës 
3.Halil Ahmet Smaka Reka e Allagës 
4.Iber Sali Bajraktari Shtuqepi i Vogël 
5.Musli Sadri Beqiraj Shtuqepi i Vogël 
6.Rexhë Sadri Beqiraj Shtuqepi i Vogël 
7.Ahmet Isufi Shtuqepi i Madh 
8.Cenë Zeneli – Shtuqepi i Madh 
9.Ramë Muslia – Shtuqepi i Madh 
10.Sadri Abdullahi – Shtuqepi i Madh 
11.Shaban Sadria – Shtuqepi i Madh 
12.Tahir Isufi – Sh Shtuqepi i Madh 
13.Zekë Ibra – Shtuqepi i Madh 
14.Abaz Jaha Turjakë 
15.Ali Abazi Turjakë 
16.Musa Sadiku Turjakë 
17.Rrustem Alia Turjakë 
18.Sadri Sumaj Turja Turjakë 
19.Shaban Sadiku Turjakë 
20.Shaban Ademi Turjakë 
21.Tafë Abdyli Turjakë 
22.Tahir Sadiku Turjakë 
23.Sali Bajraktari Vranoc 
24.Rexhë Elshani Odrin 
25.Avdyl Bajrami Rugovë 
26.Avdi Smajli – Rugovë 
27.Hajdar Elezi – Rugovë 
28.Hylë Hysen Ibraj – Rugovë 
29.Ibish Faslia – Rugovë 
30.Jusuf Smajli – Rugovë 
31.Keq Hasani – Rugovë 
32.Rrustem Adili – Rugovë 
33.Smajl Abazi – Rugovë 
34.Keq Hasani Stakaj 
35.Jusuf Tahiri Svërk e Thatë 
36.Sefer Zymberi Svërk e Thatë 
37.Ymer Zymberi Svërk e Thatë 
38.Zymber Hasani Svërk e Thatë 
39.Hysen Arifi Qeskovë 
40.Sahit Dema Qafa e Broqit 
41.Tem Ibishi Qafa e Broqit 
42.Avdi Abazi Shkrel 
43.Jusuf Abazi Shkrel 
44.Kadri Abazi Shkrel 
45.Pruk Arif Hysenaj Shkrel 
46.Smajl Abazi Shkrel 
47.Syl hajdari Bogë 
48.Ali Osmani Broliq 
49.Beqir Beka Broliq 
50.Rexhë Hasani Broliq 
51.Selman Tahiri Broliq 
52.Arif Tola Batushë 
53.Ibish Tola Batushë 
54.Mulla Avdia Batushë 
55.Sahit Smajli Batushë 
56.Abdyl hasani Baran 
57.Avdyl Rrustemi Baran 
58.Cubel Zeqiri Baran 
59.Haxhi Haziri Baran 
60.Hazir Abdyli – Baran 
61.Hazir Alia – Baran 
62.Mic Sadiku – Baran 
63.Niman Plava – Baran 
64.Rrustem Hasani – Baran 
65.Shiqer Hasani Baran 
66.Ali Shaban Lushaj Carrabreg 
67.Osë Qorraj Carrabreg 
68.Ali Meta Belle 
69.Ali Ymeri Belle 
70.Bajram Meta Belle 
71.Dervish Çekaj Belle 
72.Himë Zeqiri Belle 
73.Jonuz Miftari Belle 
74.Kaçurr Meta Belle 
75.Kamber Sylaj Belle 
76.Lan Ahmeti – Belle 
77.Lule Myftari28– Belle 
78.Malsor Beka – Belle 
79.Nezir Miftari29– Belle 
80.Nezir Halili Belle 
81.Rexhë Myftari Belle 
82.Sadik Myftari Belle 
83.Sadri Tahiri Belle 
84.Sadri Meta Belle 
85.Shaban Coli30– Belle 
86.Tahir Ahmeti Belle 
87.Zymber Zeneli Belle 
88.Avdyl Musë Gjikolaj Deçan 
89.Monë Tafë Gjikolaj Deçan 
90.Musë Abdyl Gjikolaj Deçan 
91.Nurie Mushkolaj Deçan 
92.Razë Mushkolaj – Deçan 
93.Rukë Musë Gjikolaj Deçan 
94.Sofë Mushkolaj Deçan 
95.Tafë avdyl Gjikolaj Deçan 
96.Ymer Ali Mushkolaj Deçan 
97.Myftar Elezi Dobërdol 
98.Ali Mustafa Drelaj 
99.Bal Smajli Drelaj 
100.Malsore Hajdin Gashi Drelaj 
101.Mustafë Isufi Drelaj 
102.Smajl Isufi Drelaj 
103.Luigj Palaj Gllogjan 
104.Ali Hyseni Graboc 
105.Hajdar Tahiri Gramaqel 
106.Hazir Tahiri Gramaqel 
107.Abdyl Azizi Dubovë e Madhe 
108.Adem Zeneli Dubovë e Madhe 
109.Arif Alia Dubovë e Madhe 
110.Beqir Asllani Dubovë e Madhe 
111.Feriz Pajaziti Dubovë e Madhe 
112.Feriz Abazi Dubovë e Madhe 
113.Hasan Selmani Dubovë e Madhe 
114.Hysen Pajaziti Dubovë e Madhe 
115.Mehmet Ismajli Dubovë e Madhe 
116.Ramë Ismajli Dubovë e Madhe 
117.Rrustem Vejseli Dubovë e Madhe 
118.Selim Hyseni Dubovë e Madhe 
119.Jakup Çaushi Gjakovë 
120.Smajl Islami Jabllanicë 
121.Shaban Hasani Junik 
122.Asllan Hajdari Kosuriq 
123.Sadri Hajdari Kosuriq 
124.Ali Avdia Koshutan 
125.Sadri Elezi Koshutan 
126.Zymber selmani Koshutan 
127.Hasan Ymer Hylaj Prilep 
128.Abdyl Sulejmani Ponashec 
129.Abdyl Abazi Ponashec 
130.Abdyl Duqi Ponashec 
131.Avdyl Alia Ponashec 
132.Adem Sejdia Ponashec 
133.Adem Bajrami Ponashec 
134.Adem Sadria Ponashec 
135.Ahmet Ademi Ponashec 
136.Ahmet Hoxha Ponashec 
137.Ali Abdyli Ponashec 
138.Ali Bajrami Ponashec 
139.Ali Syla Ponashec 
140.Arif Ahmeti Ponashec 
141.Bajram Syla Ponashec 
142.Bajram Isufi Ponashec 
143.Bajram Neziri Ponashec 
144.Gjykë Zeqiraj – Ponashec 
145.Halil Sadiku Ponashec 
146.Hazir Zymberi Ponashec 
147.Hysen Ademi Ponashec 
148.Ibish Hamza Ponashec 
149.Idriz Rexhepi Ponashec 
150.Isak Rexha Ponashec 
151.Isuf Zymberi Ponashec 
152.Miftar Alia Ponashec 
153.Mon Abazi Ponashec 
154.Myrtë Ahmeti Ponashec 
155.Osman Ademi Ponashec 
156.Osman Rexha Ponashec 
157.Pajazit Ahmeti Ponashec 
158.Ramë Veseli Ponashec 
159.Ramë Avdyli Ponashec 
160.Ramë Sadiku Ponashec 
161.Ramë Sadria Ponashec 
162.Razë Ahmeti Ponashec 
163.Rexhep Rrustemi Ponashec31
164.Rexhep Ethemi Ponashec 
165.Rexhep Ademi Ponashec 
166.Rexhep Latifi Ponashec 
167.Rrustem Zenuni Ponashec 
168.Sadik Rama Ponashec 
169.Sadik Zenuni Ponashec 
170.Sadri Sadiku Ponashec 
171.Sadri Muslia Ponashec 
172.Sadri Bajrami Ponashec 
173.Sadri Zenuni Ponashec 
174.Sahit Alia Ponashec 
175.Sali Ademi Ponashec 
176.Sali Rama Ponashec 
177.Sejdi Ademi Ponashec 
178.Selim Drenica Ponashec 
179.Shaban Isufi Ponashec 
180.Sylë Latifi Ponashec 
181.Syl Bajrami – Ponashec 
182.Syl Salihi Ponashec 
183.Ukë Sadria Ponashec 
184.Ukë Avdyli Ponashec 
185.Ukë Arifi Ponashec 
186.Ymer Rexha Ponashec 
187.Zenel Sadiku Ponashec 
188.Zenun Bajrami Ponashec 
189.Zojë Hoxha – Ponashec 
190.Arif Halili Poçestë 
191.Cen Luma Kpuz 
192.Ramë Luma Kpuz 
193.Smajl Luma Kpuz 
194.Ymer Zenuni Kpuz 
195.Ymer Luma Kpuz 
196.Binak Ndrecaj Krushevë e Madhe 
197.Mark Marniku Krushevë e Madhe 
198.Pren Ndrecaj Krushevë e Madhe 
199.Ukë Ndou – Krushevë e Madhe 
200.Feriz Mula Pejë 
201.Xhevahire Haxhi Jakupi Pejë 
202.Abdyl Bajrami Nabërgjan 
203.Istref Rexhepi Nabërgjan 
204.Nuh Marku Mejë 
205.Zef Mani Mejë 
206.Bajram Musaj Novosellë 
207.Daut Ibishi Novosellë 
208.Ethem Miftari Novosellë 
209.Fekë Sadria Novosellë 
210.Hasan Ethemi Novosellë 
211.Jusuf Haxhia Novosellë 
212.Kamber Sefa Novosellë 
213.Mahmut Smajli Novosellë 
214.Mehmet Rama Novosellë 
215.Miftar Rama Novosellë 
216.Musë Ethemi Novosellë 
217.Nazif Musaj Novosellë 
218.Osman Ethemi Novosellë 
219.Osman Syla Novosellë 
220.Ramë Tahiri Novosellë 
221.Rexhep Syla Novosellë 
222.Selman Rama Novosellë 
223.Smajl Smajli Novosellë 
224.Sylë Syla Novosellë 
225.Shaban Selmani Novosellë 
226.Sherif Miftari Novosellë 
227.Zymber Rexhepi Novosellë 
228.Hajdin Gashi Malaj 
229.Mehmet Rexha Malaj 
230.Rexhë Ahmeti Malaj 
231.Tahir Ademi Malaj32 

1 Zekeria Cana Gjenocidi i Malit të Zi mbi popullin Shqiptar 1912-1913 (Dokumente). Prishtinë, 1996.
2 Hysi – Hyseni
3 Nuro – Nurë
4 Mërkuliqi ndoshta Mekuli.
5 Abo – Oba
6 Osmani – Demani
7 Asan – Hasan
8 Shpesh mbiemnat dalin si bashkim i dy emnave.
9 Markoviqi Markoviçi / Shpesh q e ç zëvendësojnë njani-tjetrin në emnat e njerëzve.
10 Ferri – Feri
11 Kolena – Kolina
12 Sulejman B. Ahmeti Plava dhe Gucia Ngjarje që nuk duhen harruar…Tiranë, 2002.
13 Nuro – Nurë
14 Nikoçi-Nikoçaj
15 Ako – Akë
16 Çekaj – Çeka
17 Në disa burime e gjejmë me emnin Ali Pasha, etj.
18 Permendet në pak burime.
19 Radoniqi – Radoniçi
20 Agë – Ago
21 Hyseni – Hysa
22 Çeremi është fshat në komunën e Margegajt të rrethit të Tropojës, në kufi me krahinën e Plavë-Gucisë. Banorët e këtij fshati janë Kelmendas. Dikur përfshiheshin në juridiksionin e Bajrakut të Vuthajve
23 Valbona është fshat në komunën e Margegajt të rrethit të Tropojës, në kufi me krahinën e Plavë-Gucisë. Banorët e këtij fshati janë Kelmendas. Dikur përfshiheshin në juridiksionin e Bajrakut të Vuthajve
24 Djalë i vogël, 12 vjeçar.
25 Edhe ky, fëmijë 12 vjeçar.
26 Studiuesi Sulejman B. Ahmeti shpjegon se ky martir ka mundësi të jetë pushkatue në një grup me vuthjan, por ka gjasa të jetë plavjan.
27 Rrethina (qytete e fshatra) në brigje të Limit e të Drinit të Bardhë.
28 Në moishën 7 vjeç
29 8 vjeç
30 6 vjeç
31 Në hartimin e kësaj liste emërore të martirëve të Masakrës së Previsë jemi bazuar në të dhana nga prof. dr. Zekeria Cana, prof. dr. Xheladin Gosturani, historiani i Plavë-Gucisë, mrs. Rexhep Dedushaj, historiani Elmaz B. Plava, historiani, etnografi e filologu Sulejman B. Ahmeti, Ramë Sinanaj nga Hoti i Vendit mbi liqen të Plavës, etj.
32 Lista e martirëve të Masakrës së Previsë do të vijnë duke i shtuar emrat e saj. Çdokush, sipas vendbanimeve përkatëse, do të gjejnë të afërmit e vet, të cilët i masakruan sllavët (serbët e malazezët) 100 vjet ma parë, për të vetmin fakt se ishin shqiptarë. Pra, kemi të bëjmë me një luftë raciste. Ky ishte një genocid i rrallë dhe tepër i veçantë, që brezave duhet t’ua kujtojmë që të mos e harrojmë historinë, që historia të mos përseritet në kohët e sotme moderne të mijëvjeçarit të